خلاصه
رشد جهشی اقتصاد مستلزم نهادسازی برای ایجاد تعادل در اقتصاد و بطور مشخص در بازارهای مالی است. همان طور که تأسیس صندوق توسعه ملی نقطه روشنی در اقتصاد ایران بود، صندوق ملی تثبیت بازار سرمایه نیز می تواند لنگر خوبی برای ثبات در بازار سرمایه باشد. در اکثر بازارهای مالی شواهدی از مکانیزم های دولتی برای مداخله در بازار جهت کنترل و حفظ ثبات آن مشاهده می شود. ایجاد ثبات در بازارهای مالی از موضوعات بسیار مهم و مورد تأکید دولت ها و نهادهای ناظر می باشد. این امر با استفاده از سازوکارهای مختلفی پیگیری می شود که هر کدام به نحوی تلاش دارند نوسانات بازار را کاهش دهند، عدم تعادل های مقطعی را کنترل نمایند، اطمینان عمومی را حفظ کنند، از ایجاد بی ثباتی و ترس در بازار جلوگیری نمایند و ریسک سیستمی را کنترل کنند.
در بازارهای سرمایه برخی از سازوکارهای کنترلی وجود دارد که به صورت خصوصی فعالیت می کنند، مانند بازارگردان ها (که تلاش دارند هر لحظه تعادل بین عرضه و تقاضا را ایجاد و حفظ نمایند)، صندوق حمایت از سرمایه گذاران یا صندوق تضمین سرمایه گذاران (که با این هدف تشکیل می شود که با ایجاد منابعی از وجوه، بعضی از زیان هایی را که به سرمایه گذاران وارد می شود را جبران نمایند). بعضی دیگر از سازوکارهای کنترلی، که در بعضی از کشورها وجود دارد، شامل صندوق های دولتی است که تلاش می کنند در شرایط آشفتگی و بی نظمی، با ایجاد تقاضا، بازار را به تعادل بکشانند. این صندوق ها با استفاده از وجوهی که در اختیار دارند، می توانند در شرایط ویژه، ثبات بازار را حفظ نمایند.
براساس بررسی های انجام شده، و با توجه به اینکه در ایران «صندوق توسعه ملی» جهت سرمایه
-گذاری درآمدهای مازاد نفتی تشکیل شده، پیشنهاد می شود «صندوق ریالی تثبیت بازار سرمایه» به عنوان یکی از زیرمجموعه های این صندوق، با سرمایه، اهداف و مقررات ویژه تشکیل شود و تحت نظارت شورای عالی بورس (و سازمان بورس و اوراق بهادار) در بازار سرمایه فعالیت نماید. مهمترین وظایف این صندوق، حمایت از نهادهای مالی (در شرایطی که احتمال بروز خسارت به منافع عمومی را داشته باشد) و حمایت از بازار در زمان ایجاد نوسانات شدید (با معامله در جهت عکس بازار، بویژه در زمان سقوط بازار) می باشد و بنظر اینجانب یکی از نهادهای ثبات بخش بازار سرمایه در یک اقتصاد مقاومتی است.
بررسی نمونه صندوق های تثبیت در بازار سهام
صندوق ملی ثبات مالی تایوان
دولت تایوان در سال های 1996 و 2000 به ترتیب دو صندوق را با هدف مداخله در بازار سهام ایجاد نموده که عبارتند از «صندوق تثبیت سهام» و «صندوق ملی تثبیت مالی».
صندوق ملی ثبات مالی در مجموعه وزارت اقتصاد این کشور قرار دارد و هدف اصلی آن تثبیت بازارهای مالی تعیین شده است. هر زمانی که آشفتگی قابل توجهی در داخل یا خارج از کشور رخ دهد، که به طور جدی بر بازارهای مالی تأثیر بگذار یا باعث جابجایی حجم کلان سرمایه شود، یا اعتماد عمومی را متزلزل نماید و منجر به ناآرامی و بی نظمی در بازار یا کشور شود، این صندوق پس از تصمیم گیری کمیسیون، وارد عمل می شود و در راستای قوانین و مقررات و با ایجاد تقاضا در بازار، اعتماد و اطمینان عمومی را حفظ می کند.
صندوق تثبیت بازار سهام چین
این صندوق به نام صندوق مداخل در بازار سهام نیز شناخته می شود و شامل الزام نهادهایی براساس قانون، برای هموار کردن و کنترل نوسانات غیرمنطی و شدید بازار سهام می باشد. مکانیزم این عملیات نیز مشابه عملیات بازار آزاد است که توسط بانک مرکزی انجام می شود. هنگ کنگ در سال 1998 تجربه این کار را دارد و کره جنوبی نیز در سال 1990 چنین صندوقی را ایجاد کرد. این صندوق ها در حفظ اطمینان سرمایه گذاران و تثبیت بازار سهام نقش فعالی داشته اند.
هدف این صندوق تثبیت بازار سهام است و بنابر این تأسیس، عملیات، تکامل و مدیریت آن مشروط به تأثیرگذاری آن بر بازار سهام، بر اساس دستورات دولت می باشد. هدف این صندوق سودآوری نیست و معیارهای تثبیت بازار سهام برای آن اهمیت بیشتری دارد. این صندوق باید از ضربه زدن به منافع عمومی جلوگیری نمایند و توانایی لازم برای تأثیرگذاری بر بازار را داشته باشد.
از سال 2004، نوسانات بازار سهام چین غیرمنطقی به نظر می رسد، یکی از دلایل آن ناکارآیی مقررات دولتی بازار سهام بود. دولت باید همواره ابزارهای مداخله در بازار را در شرایط ضروری دراختیار داشته باشد. صندوق ثبات بازار به عنوان یک ابزار مؤثر برای دولت خواهد بود.
نوسانات بازار سهام چین افزایش یافته و این موضوع می تواند منجر به کاهش اطمینان بازار و فرار سرمایه ها از این بازار گردد. بنابراین ضروری است که در جهت کاستن از این نوسانات،برنامه هایی اجرا شود. در این شرایط ضرروی است که دولت طرح هایی را برای کنترل نوسانات بازار داشته باشد.
زمانی که سقوط های غیرمنطقی در بازارهای سهام اتفاق می افتد، دولت ها با دخالت در بازار تلاش می کنند بازار را کنترل نمایند. به عنوان مثال دولت آمریکا در واقعه 11 سپتامبر، تصمیمات فوری را برای تثبیت بازار سهام بکار گرفت. در بحران مالی 1998 نیز هنگ کنگ برای کنترل بازارهای مالی خود با مبالغ کلانی به مداخله در بازارها پرداخت تا از بروز بحران های جدی جلوگیری نماید. بنابراین بر روی کنترل و دخالت دولت چالش وجود ندارد، ابهامی که وجود دارد تنها در مورد چگونگی اعمال آن است.
ایده ایجاد صندوق تثبیت در چین اولین بار در سال 2004 ایجاد شد. به دلیل طولانی شدن دوره رکود و افت بازار، بسیاری از سرمایه گذاران متضرر شدند و عده ای اعتقاد داشتند که دولت برای بهبود این وضعیت کمک کند.
هویجین نیز که یکی از زیرمجموعه های صندوق ثروت ملی چین (شرکت سرمایه گذاری چین) می باشد، به عنوان یک صندوق ثبات سهام در بازار چین عمل می کند. این صندوق به طور غیررسمی این کار را انجام می دهد. با توجه به اینکه این صندوق مبالغ کلانی را وارد بازار نمی کند، بیشتر تأثیر آن روانی است تا واقعی.
هنگ کنگ
یکی دیگر از تجربه های بین المللی اخیر در سال 1998، توسط دولت هنگ کنگ انجام شد. دولت از طریق صندوق دولتی با هدف تثبیت بازار سهام، وارد بازار شد و 15 میلیارد دلار را برای خرید 33 شرکت موجود در شاخص هنگ کنگ اختصاص داد. این اقدام در پاسخ به بحران مالی آسیایی بود که شاخص هنگ کنگ را حدود 60 درصد با افت مواجه ساخت.
خاطر نشان می سازد این کشورها اطلاعات دقیقی را از این صندوق ها افشا نکرده اند و منابع تحقیقی مناسب در این زمینه وجود ندارد.
پیشنهاد برای بازار سرمایه ایران
بازار سرمایه ایران که از جمله بازارهای نوظهور است، نیاز زیادی به کنترل ها و حمایت های دولتی دارد. بعلاوه به دلیل بزرگی اندازه و تأثیر دولت در اقتصاد ایران، این ضرورت بیشتر است. به جهت انجام این امر مهم، ایجاد ساختار لازم به شرح زیر پیشنهاد می گردد:
برای حمایت از بازار سرمایه در شرایط وقوع بحران مالی، نوسانات شدید قیمت و افزایش یا کاهش قیمت بدون دلیل منطقی، پیشنهاد ایجاد «صندوق ریالی ملی تثبیت بازار سرمایه» را
می نماید. صندوق، سیاست های سرمایه گذاری مشخصی دارد و در چارچوب سیاست های کلی اصل 44 می تواند در شرکت ها و صنایع مختلف سرمایه گذاری نماید.
همچنین این صندوق در شرایط وقوع بحران برای نهادهای مالی مؤثر در بازار سرمایه، با تأمین منابع مالی، فراهم کردن نقدینگی و یا تجدید ساختار آنها، از پیشرفت بحران جلوگیری می نماید. این موضوع برای کنترل و کاهش ریسک سیستمی بازار نیز مؤثر است. ضمناً برای جلوگیری از تأثیر غیرمنطقی سیاست های این صندوق بر بازار سرمایه، اعمال سیاست های صندوق براساس آیین نامه ای مشخص قابل اجرا خواهد بود.
صندوق ریالی ملی تثبیت بازار سرمایه به شکل یک صندوق و در چارچوب قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید و با ساختاری به شرح زیر و با اخذ مجوز طی قانون بودجه می تواند تشکیل می گردد:
- هیأت امناء :
1- وزیر امور اقتصادی و دارایی؛ رئیس
2- رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران ؛ نایب رئیس
3- رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار؛ خزانه دار
وظیفه هیأت امناء انجام سیاست گذاری ها و اتخاذ تصمیمات راهبردی، تدوین آیین نامه ها و ضوابط فعالیت صندوق و نظارت بر هیأت عامل را برعهده دارد.
- هیأت عامل : مرکب از یک رئیس و در صورت ضرورت یک قائم مقام و یک معاون است که با نظر هیأت امناء تعیین می گردند. وظیفه هیأت عامل انجام عملیات خرید و فروش اوراق بهادار در چارچوب سیاست ها و آیین نامه مصوب هیأت امناء می باشد.
- حسابرس و بازرس : سازمان حسابرسی
- اقامتگاه و امکانات : سازمان بورس و اوراق بهادار، امکانات سخت افزاری و نرم افزاری و هزینه های لازم جهت فعالیت های اجرایی صندوق به پیشنهاد سازمان و تأیید شورای عالی بورس توسط سازمان بورس تأمین می گردد.
- خدمات هیأت امناء افتخاری می باشد.
- سرمایه صندوق یک در هزار منابع صندوق توسعه ملی و از سال مالی بعد سالانه یک در هزار از منابع واریزی به صندوق دراختیار صندوق ریالی تثبیت بازار سرمایه قرار می گیرد.